Afazi basit tanımla, tıpta kişinin konuşamaması ve konuşulanları anlayamaması olarak ifade edilen bir hastalıktır. Beyin sözcük üretemez ve sözcüklere anlam katma eylemini gerçekleştiremez. Sağlıklı nöral işlevler yerine getirildiği zaman çalışan 3 önemli boyut vardır ve tüm bu sürecin işlemesi için beynin yüzde 75’inin çalışması gerekir.
Sağlıklı nöral işlev yerine getirildiğine konuşmada üç temel boyut
- Kelime üretme.
- Kelimelere anlam katma.
- Kelimelere duygu katma.
Konuşmayı öğrenebilmek, soyut düşünce geliştirebilme eğilimi insan beyninde alt yapı olarak mevcuttur. Dilin iletişimde sağlıklı şekilde kullanılabilmesi için beyinde spesifik olarak belirlenmiş alan veya alanlar yoktur. Beyinde bütüncül ve sistematik bir çalışma söz konusudur.
Beynin işleyişinde durum yerine göre özelden genele ,yerine göre de genelden özeledir. Bu denli karmaşık bir yapıyı incelemek için bilim insanları duruma indirgemeci ve genellemeci olarak yaklaşmaktadır. Genellemecilik benzer olayların birçok defa gözlenmesi durumuna dayanır. Örneğin afazi gibi bir hastalığı inceleyen psikologlar genellemeci yaklaşmaktadır. Ancak merak edilenleri ortaya çıkarmak için ne tek bir disiplin ne de tek bir yaklaşım yetmektedir.
Sinir dil bilimi üzerinde 19.yy’dan itibaren çalışılmaktadır. Beyinde meydana gelen lezyonlardan dolayı dil eksiklikleriyle özel olarak ilgilenmiş bilim dalı ise afaziyolojidir. 19.yy çalışmalarından elde edilen 3 önemli ana madde vardır. Devamı gelen nörobilim ve sinir dil bilim çalışmaları bu maddeler etrafında var olmuştur.
1- Sol hemisfer dil için genellikle baskındır
2-Dil ve el tercihi biribiri ile ilişkilidir
3- Broca ve Wernicke bölgeleri dilsel işlemede önemlidir.
Dil ve konuşma üzerine sıkıntı çeken insanların beyni incelendiğinde genelde lezyonun (hasarın) sol hemisferde görülmesi bu alanın incelenmesini gerektirmiştir. Beyni dilin nöral temeli açısından araştıran en kıymetli bilim adamlarından Carl Wernicke, dil ve afazinin nöral temelini beynin sol hemisferinin arka kısmında buldu.
Yazı Başlıkları
Afazi Türleri
En sık bilinen ve karşılaşılan afazi türlerini sizler için sıraladık ancak incelemeden önce afazi ve sinir, stres dil bilim terminolojisine dair birkaç bilgiyi sizler için derledik.
- Fonem(ses) : Bir dilde var olan en küçük ses birimidir. ‘’a’’,’’c’’,’’d’’ gibi, yani harfler.
- Morfem (Biçimbirim): Bir dildeki en küçük ve en anlamlı birimdir. ‘’al’’,’’ver’’,’’tut’’ gibi.
- Semantik (Anlam) : Dili anlam yönünden ele alan , betimsel ve zamansal açıdan gösteren ( ör.konuşan insan) ve gösterileni ( ör.isim,fiil) inceleyen bilim dalı.
- Sentaks ( Söz Dizimi) : Konuşulan dilin gramer bilgisine uygun davranış göstermek.
Broca Afazisi
- Kısa bir tanımla ifade afazisidir.
- Broca afazisi, alın lobunun yani yürütücü işlevlerin olduğu bölgenin sorunudur.
- Hastanın konuşması genellikle yavaştır.
- Kelime aralarında duraksamalar mevcuttur.
- Kelime sayısında azalmayla birlikte konuşulan şeyler ritm bozukluğu barındırır.
Ayrıca bkz: Depresyon nedir? depresyon belirtileri nedir?
Wernicke Afazisi
- Wernicke afazisi, beyindeki şakak dokunun sorunudur. Reseptif afazisi olarak da bilinen bu türde, hasta konuşulanları, söylenenleri anlayamaz fakat çok güzel ve akıcı cümleler kurarak konuşur. Başkalarının söylediğini anlayamadığı gibi kendi söylediklerini de anlayamaz.
- Duruma , olaya göre değil de o anda aklına hangi düşünceler gelirse o tarzda konuşur.
- Cümle tekrarının bozukluğu, fonemlerin yanlış birleştirilmesi ve isimlendirme bozukluğu açısından klasik broca afazili hastalarla benzerlik gösterirler.
Kondüksiyon Afazisi
- Saptanması zor bir afazi türüdür ve Broca & Wernicke afazileri ile benzer yönleri de çoktur.
- Kondüksiyon afazili hastalar, basit cümleleri anlayabilir ve anlaşılır cümleler kurabilirler.
- Broca afazisindeki görülen cümleleri motamot tekrarlayamama sorunu bu afazi türünde de görülmektedir.
- Fonemleri uygun biçimde birleştiremezler.
- Nesneleri doğru olarak adlandıramazlar
Global Afazi
- Broca ve Wernicke afazilerinin birleşimi bir tarzda konuşmayı formüle etme ve dili anlama yetenekleri hemen hemen tamamen kaybolmuştur.
- İstemli konuşma birkaç kelime ve cümleye indirgenmiştir.
- Bir düşünceyi aktarmak için aynı kelime boş bir çaba ile defalarca kez kullanılabilir.
- Otomatik konuşma biçimleri korunmuştur. Haftanın günlerini saymak,ritmik sayımlar gibi.
- İişitsel anlama isim,kelime ve deyimlerle sınırlıdır.
- Gramatik cümle ve kelimeleri anlamazlar.
Afazi Belirtileri
Bilindiği üzere insan nörolojisinde sinirlerin çaprazlanması görülür. İnsanlığın yüzde 90-95’lik kısmı sağ elini yüzde 5-10’ luk kısmı ise sol elini kullanmaktadır. Bazı hastalık gruplarında normalden farklı olarak sol el dominanslığı ve iki ellilik dominanslığı arttığı görülmüş. A.Galaburda isimli nörolog sol elli disleksi hastalarında hem beyin korteksinin hem de talamusun sol bölgesinde anatomik gelişim bozukluğu olduğunu göstermiştir.
Farklı hastalık gruplarında beynin bölümlerinin gelişememesi veya lezyonu doğuştan ya da sonradan gelişen bir durum. Ancak genel kanı ve istatistiki veriler sol elli insanlarda serebral laterizasyondan kaynaklı afazi gibi nöropsikiyatrik hastalıklar oluşuyor. Günümüzde ise MR ile elde edilen görüntüler bilişsel psikolojiye yeni bir çığır açmıştır. Dolayısıyla beyindeki dil süreçlerinin gözlenmesi yalnızca Broca ve Wernicke alanlarıyla kısıtlı kalmayarak beyin MR incelemesi ile semptomlar belirlenebiliyor.
Afazi Tedavisi
Hastaya konuşma, sosyal iletişim, haber alma ve iletme, cevap verme becerilerinin ve zihinsel yetilerinin yeniden öğretilmesi afazi tedavisinin hedefleridir. Afaziyi değerlendirmede nöropsikolojik ölçümlerin araştırma ve tedaviler için vazgeçilmez olduğu aşikardır.
En yaygın kabul edilmiş tanısal gereçler : Boston Tanısal Afazi Muayenesi, Nörosensoryel Merkezi Afazi Muayenesi, Multilingual Afazi Muayenesi, Batı Afazi Bataryası ve iletişimin pragmatik yönlerini ölçen Porch İletişim Yeteneği Endeksi gibi kabul görmüş bataryalar vardır.
Tedavinin başarılı olma etkenleri hastalığın epidemiyolojisi, afazi bulgularının profili ve ağırlığına bağlıdır. Afazinin tedavisinde hastalık öncesi zeka düzeyi ve iletişim becerileri önemli bir faktördür. Yeteneklerin ve kelime dağarcığının geniş olması da tedavinin başarılı olmasında büyük bir etkendir.
